Rusya ile Ukrayna
arasındaki çatışmanın önlenmesine yönelik yapılan çok sayıda diplomatik çabaya
rağmen, bir sonuç elde edemeyen uluslararası toplum, Rusya’nın Ukrayna’ya
saldırmasından sonra da ekonomik yönden olumsuz etkilerine yönelik kaygı taşımaktadırlar. Ukrayna'nın ekonomide önde gelen sektörü tarım olmasının yanında büyük bir küresel gıda
tedarikçisi olması nedeniyle de, savaş sonrasındaki tüm analizler tarım sektörüne
yönelik yapılmaktadır.
Ayrıca, savaşa giren Rusya
ve Ukrayna, küresel tahıl ihracatının yaklaşık %30’unu oluşturuyor (Rusya %20,
Ukrayna %10). Rusya’nın Ukrayna’ya yaptığı saldırı sonrasında hem Rusya’nın
Ukrayna üzerinde hem de Amerika ve diğer Avrupa Ülkelerinin Rusya üzerinde ekonomik
yaptırımlar sonucunda, gıda üretimde bazı riskler oluşturmuştur. Bu riskler
sırasıyla,
1. Bölgedeki
gıda üretim ticaretinin kesintiye uğratılması
2. Buğday
veya ayçiçeği gibi belirli hayati ürünlerin küresel stoklarını daha da
sıkılaştırması
3. Küresel
gıda enflasyonunun şiddetlenmesi
Özellikle, pandeminin yarattığı
olumsuz etkilerinin devam etmesinin bir sonucu olarak, emtia fiyatları bu yılın
başından beri yükselişte olması sebebiyle, küresel emtia piyasaları
Ukrayna'daki savaş halini yakından takip etmektedirler. Kırım ithalinin
ardımdan yükselişe geçen Buğday fiyatları, pandemi döneminde bu bölgenin
mütevazı tarımsal üretimine ve bu malın ticaretinde büyük aksamalar olmamasına
rağmen, küresel buğday fiyatları Kırım'ın ilhakının ardından yükseldi.
Ukrayna, yeryüzünün en
verimliği toprağı sayılan Çernezyom’un (kara/siyah toprak)
%25’ine sahip olmasından dolayı yüksek verimli tarımsal üretime de sahip olmuş
ve Avrupa’nın Ekmek Sepeti olarak da isimlendirilmiştir. Bu verimliğin bir
getirisi olarak, tarımsal üretimin %73’ünü tahıl sektöründeki üretim
gerçekleştirmektedir. Fakat, bu verimli topraklar, 2000 yılından günümüze kadar
hem sürdürülemez tarımsal uygulamaları hem de askeri çatışmalardan dolayı,
arazi verimliliği düşmüştür. Ukrayna devleti, toprak reformu ve tarımsal
modernizasyona yaptığı destekler sayesinde, verimliliğin artışını sağlama
yönünde önlemler almaktadır.
Rusya’nın saldırısı
öncesinde analistlerin yaptığı değerlendirme sonucunda, aşağıda tabloda yer
alan ürünlerin üretiminde düşüş yaşanacağı tahmin edilmektedir. Bu ürünler,
KKTC ithalatında da doğrudan veya dolayı etkileri görülecektir.
Tablo1.
Üretimde yaşanacak düşüşlerin tablosu
|
Emtia
|
Savaşın Üretime
Etkisi
|
|
Ayçiçeği
|
-47%
|
|
Buğday
|
-42%
|
|
Mısır
|
-41%
|
|
Arpa
|
-30%
|
|
Soya Fasulyesi
|
-27%
|
|
Kanola
|
-19%
|
Yukarıdaki tabloda yer
alan üretimlerde yaşanma ihtimali olan düşüşler incelendiğinde, Ayçiçek
yaklaşık %47, Buğday %42, Mısır %41, Arpa %30, Soya Fasulyesi %27 ve Kanola’da
%19 üretim düşüklüğü tahmin edilmektedir.
Tablo2. Ukrayna
Üretiminin İç Piyasa ve İhraç Yüzdeliği Tablosu
|
Ürünler
|
İç
Piyasa
%
|
İhraç
%
|
|
Kanola
|
11
|
89
|
|
Mısır
|
27
|
73
|
|
Soya
Fasulyesi
|
58
|
42
|
|
Arpa
|
55
|
45
|
|
Buğday
|
57
|
43
|
|
Ayçiçeği
|
99
|
1
|
|
Ayçiçek
Yağı
|
9
|
91
|
|
Soya
Yağı
|
10
|
90
|
Yukarıdaki tabloda
görüleceği üzerine, Ukrayna Kanola üretiminin yaklaşık %89’u, Mısır üretiminin
yaklaşık %73’ü ihraç amaçlı üretirken, Ayçiçeğinin %99’u, Soya Fasulyesinin
%58’i, Arpanın %55’i ve Buğday üretiminin de %57’si ülke içinde
tüketilmektedir. Önemli bir nokta ise, Ayçiçek ve soya yağının yaklaşık %90’ı ihracata
yönelik üretilmektedirler.
Tablo 1’de yer alan
üretimde beklenen düşüklük, ülke ihtiyacının karşılanmasında sıkıntı yaşanacağını
tahmin edebiliriz. Bu ihtiyacın karşılanması için de İhracatta sıkılaştırmaya
gidilmesi muhtemeldir. Böyle bir durumun gerçekleşmesi durumunda, genelde
ithalata dayalı bir ekonomi sistemi yürüten piyasaları, özelde ise, Türkiye ve
KKTC’de emtia fiyatlarında artışın gelmesi muhtemeldir. Ukrayna’nın ihraç
ettiği ürünlerdeki rakip ülkeleri (ABD ve Brezilya vs), yaratılan boşluğu
değerlendirmek için önlemler alacaklardır. Fakat, Türkiye ve KKTC, bu ülkelerden
ithal edeceği ürünlere ödeyeceği navlun girdi maliyetlerine yükseltecektir.
Bir diğer önemli husus,
Ukrayna'daki bir silahlı çatışmanın ulaşım altyapısını nasıl etkileyeceğini
anlamaktır. Ukrayna'nın tahıl
ihracatının yüzde 95'i Karadeniz'deki 6 limandan sevk ediliyor. İlginç bir
şekilde, dört liman tek başına Ukrayna'nın toplam tahıl sevkiyatının yüzde
90'ından fazlasını oluşturuyor: Mykolaiv (yüzde 34), Chornomorsk (yüzde 25),
Pivdenny (yüzde 18) ve Odessa (yüzde 15). Ukrayna'nın tarımsal ihracatının
yalnızca yüzde 6,1'i Donetsk bölgesinde yer alan Mariupol ve Berdyansk
limanlarıdır. Savaş öncesi bu iki bölgenin Rusya’nın kontrolü altında yer
alacağı tahmin edilmekteydi. Fakat, savaş sonrasında diğer limanlar da Rusya
kontrolü altında yer alabilir. Bu durumun gerçekleşmesi durumunda, Ukrayna ile yapılan
tüm dış ticaret ilişikileri Rusya’nın dış ticaret politikası içerisinde yer
alacaktır. Böyle bir abluka altındaki koşullarda, Ukrayna'nın tarımsal
ürünlerini ticarileştirmesi zor olacaktır. Özetle, Rusya tarafından yapılacak
bir deniz ablukası, Ukrayna'yı tarımsal ihracattan çok ihtiyaç duyduğu ihracat
gelirlerinden mahrum bırakacak ve bir savaş çabasını sürdürmek için mali
kapasitesini ciddi şekilde baltalayacaktır.
KKTC ile Ukrayna
Arasındaki Ticaret Emtialarının
KKTC’nin tanınmış bir
ülke olmamasından dolayı, dış ticaretimiz Türkiye üzerinden yapıldığından
dolayı, Rusya Ukrayna arasında yaşanan krizde Ukrayna limanlarının idari yönetimsel
durumunun yanında Türkiye’nin de bu konjonktürdeki konumu, ülkemizi doğrudan
veya dolaylı olarak olumsuz etkileri olacaktır.
Tablo.3
Ukrayna’nın KKTC İthalatındaki Payı Tablosu
|
Ürün
|
Ukrayna'nın
KKTC İthalatının İçinde Payı
|
|
Yulaf
|
100%
|
|
Ekmeklik
Buğday
|
14%
|
|
Diğer
Buğday
|
64%
|
|
Pamuk
Tohumu Küspesi
|
55%
|
|
Mısır
|
33%
|
|
Şeker
|
28%
|
|
Ayçiçeği
Tohumu Küspesi
|
26%
|
|
Purolar
|
12%
|
|
Testere
Makineleri
|
10%
|
|
Votka
|
4%
|
|
Fueloıl
|
4%
|
|
Mercimek
(Kuru)
|
1%
|
KKTC’nin 2020 yılında
yaklaşık 1,3 milyar dolarlık bir ithalat gerçekleştirdiğini
gözlemlemekteyiz. Bu ithalatın yaklaşık %9,5’ine denk gelen 18,7 milyon dolarlık
ithalatı, Ukrayna’dan gerçekleştirmektedir. Fakat yukarıdaki tabloya bakacak
olursak, tahıl üretiminin ciddi bir kısmını Ukrayna’dan ithal ediyoruz.
Ticaret Dairesi’nin 2020
yılı istatistik yıllığı incelediğimiz zaman, KKTC Ukrayna’dan Yulafın %100’nü,
Ekmeklik buğdayın yaklaşık %14’ünü, tohumluk buğday hariç diğer buğdayların
yaklaşık %64’ü, pamuk tohum küspesinin yaklaşık %55’ini, Mısır’ın yaklaşık %33’ünü
şekerin yaklaşık 28’ini, Ayçiçek tohum küspesinin yaklaşık %26’sını ithal
etmektedir.
Tablo.4
Türkiye’nin KKTC İthalatındaki Payı Tablosu
|
Ürün
|
Türkiye’nin
KKTC İthalatının İçinde Payı
|
|
Ayçiçek
Yağı
|
%99
|
|
Un
|
%91
|
Rusya ile Ukrayna
arasındaki krizin etkileri, Ukrayna’dan yapılacak ithalatı ilgilendirse de
Türkiye’nin bahse konu ürünleri de incelenmesi gerekmektedir. Türkiye özellikle,
ithal ettiği buğdayı işleyerek un ürününe ve ithal ettiği ayçiçeği işleyerek Ayçiçek
yağına döndürüp, yurt dışına ihraç etmektedir. Özellikle, KKTC Türkiye’den Ayçiçeği yağının yaklaşık
%99’unu, un ürününün de yaklaşık %91’i ithal etmektedir.
|
Tablo 5 RUSYA VE UKRAYN'NIN KKTC
İHRACAATINDAKİ PAYI
|
|
Ürünler
|
Rusya
|
Ukrayna
|
|
I.SINIF VALENSİYA PORTOKAL
|
10,2
|
0,5
|
|
I.SINIF MANDALİNA
|
49,4
|
-
|
|
MANDALİNA (İŞLENMEMİŞ)
|
37,1
|
-
|
|
I.SINIF LİMON
|
47,5
|
-
|
|
NAR I.SINIF
|
30,2
|
-
|
|
PATLAYICI MADDELER
|
-
|
13,9
|
Savaş krizi, ithalatı etkilemesinin yanında, ihracatı da
etkileyeceği tahmin edilmektedir. Özellikle, Narenciye, Nar ve ürünleri Rusya’ya
ihraç etmektedir. Ukrayna’ya yapılan ihracaatta narenciye ürünü fazla yer
tutmasa da, patlayıcı maddelerde kayda değer bir ihraç gözükmektedir.
Pandemi nedeniyle devam eden tedarik zinciri sorunları, sıkı
emtia stokları ve rekor düzeyde yüksek gıda fiyatları ile, Rusya'nın askeri
saldırganlığı nedeniyle Ukrayna'da tarımsal üretimin kesintiye uğraması ciddi
riskler oluşturmaktadır. Bu senaryoda, Ukrayna’da önemli tahıl ve yağlı tohumlarda
yüzde 40'tan fazla azalma görülmesiyle birlikte, dünyada kuraklıktan kaynaklı
tahıl üretiminde de ciddi düşüşler yaşanacağı tahmin edilmektedir. Rus donanma
varlıklarının Karadeniz'de Ukrayna'nın ana ekonomik yaşam hatlarından biri olan
tarım ihracatını ciddi şekilde bozacağı tahmin edilmektedir. Bu bölgede
tarımsal üretimde yaşanacak kesintiler, şüphesiz yüksek küresel emtia fiyatları
ve gıda enflasyonu yoluyla dünyanın geri kalanını etkileyecektir. Hali hazırda,
mevcut gıda fiyatları zaten yüksek seviyelerde seyretmekte ve tedarik
zincirlerinin hala normale dönmek için mücadele etmesi bağlamında, Ukrayna'daki
bir savaş ikinci ve belki de daha ciddi bir küresel gıda krizini
tetikleyebilir.
1. https://tr.wikipedia.org/wiki/Cernezyom
