OKUL SÜT PROGRAMI NEDİR?

Kuzey Kıbrıs’ta ilkokullarda okuyan öğrencilere 90’lı yıllara kadar ücretsiz süt dağıtılmaktaydı. Günümüzde sadece süt haftasında yapılan etkinliklerde ücretsiz süt dağıtımı yapılmaktadır. Bazı süt işleme tesisleri ise, bireysel olarak özel eğitime yönelik veya yardıma muhtaçları barındıran okullara ücretsiz süt dağıtmaktadırlar.

Kuzey Kıbrıs’ta okullara ücretsiz süt dağıtımı genel program çerçevesinde ve düzenli olarak yapılmasa da Avrupa’dan Asya’ya, Amerika’dan Afrika’ya kadar dünyanın birçok ülkesinde yıllardır uygulanmaktadır.

Aşağıdaki çalışmada Avrupa Birliğinde uygulanan okul programının yanında Türkiye ve diğer ülkelerden genel bilgiler verilecektir.

AVRUPA BİRLİĞİ’NDE OKUL PROGRAMI

Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası (OTP) kapsamında, öğrencilerin hem sağlıklı beslenmesine hem de sebze, meyve ve süt tüketimlerinin artırılmasına yönelik olarak okullarda meyve, sebze ve süt programları uygulanmaktadır. Mevcut program 2017-2018 okul dönemi itibariyle değişikliğe uğramıştır.  

Yeni değişikliğe göre, AB Komisyonu üye ülkelere, meyve, sebze ve süt öncelikli olmak üzere, meyve suyu, çorba, yoğurt ve peynir gibi işlenmiş tarımsal ürünleri okul programlarına alma imkanı vermektedir.

Üye ülkeler, okul programındaki ürün seçimi esnasında, AB ürünü olmasına dikkat edip, ürünlerin sağlık ve çevre kriterlerine uymasına, üretim dönemine, çeşitliliğine ve mevcudiyetine dikkat etmektedirler. Ayrıca yerel makamlar, uyguladıkları programların bir parçası olarak, yerel veya bölgesel satın alma, organik ürünler, kısa tedarik zincirleri, çevresel faydalar ve tarımsal kalite planlarını teşvik etmekte serbesttirler.

Bunlara ek olarak, sağlıklı beslenmeyi teşvik etmeye yönelik tasarlanan okul programlarında dağıtılan işlenmiş tarımsal ürünlerin, tatlandırıcılar, suni tat arttırıcılar ve ilave şeker, tuz veya yağ içermemesi gerekmektedir. Sınırlı miktarda şeker, tuz veya yağ içeren ürünler, ilgili ulusal sağlık-beslenme yetkilileri tarafından yetkilendirilmişse, izin verilebilir.

Avrupa Birliği Komisyonu, üye ülkelerden okul programına yönelik 6 yıllık bir strateji ve yıllık ödeme planlarını sunmalarını talep etmektedir. Programın izlenmesi yıllık raporlar şeklinde yapılıp, tüm programın etkinliğinin değerlendirilmesi ise, programın 5. yılında yapılır.

Avrupa Birliği, bu program çerçevesinde 150 milyonu meyve-sebze ve 100 milyonu süt ürünleri olmak üzere toplamda 250 milyon Euro bütçe ayırmaktadır.

Güney Kıbrıs’ta Meyve-Sebze ve Süt Programı

Güney Kıbrıs (GK) kendi nüfusunun sağlığını göz önünde bulundurarak, kamuya veya özele ait ilkokullarının yanında okul öncesi öğrencilerine yönelik ücretsiz sebze, meyve ve süt tedarikini içeren okul programını yürütmektedir.  Güney Kıbrıs, %100’ünü AB’den hibe alarak uyguladığı programın bedeli, yıllık 790 bin Euro’dur.

Güney Kıbrıs’ın uyguladığı okul programı, aşağıdaki alt faaliyetleri kapsamaktadır;

1.     Okul programına ürünlerin tedarik veya dağıtımı

2.     Eğitim Faaliyetleri

3.     İzleme ve değerlendirme faaliyetleri

4.     Proje çıktılarının basımı

Güney Kıbrıs’ın uyguladığı okul programında maliyetleri uygun görülen ürünler, kantinler, üretici örgütleri, lisanslı sebze–meyve satıcılarından tedarik edebilirler. Sebze-meyve dağıtımı yapılacak ürünlerin organik ürün olması tavsiye edilmektedir.

1     Sebze-Meyveler

Maliyetleri uygun görülen meyve-sebzeler;

·       Armut

·       Kaysı (Goldsmith)

·       Erik (Formulas)

·       Narenciye

·       Elma

·       Muz

·       Nektarin

·       Şeftali

·       Kiraz

·       Çilek

·       Karpuz

·       Kavun

·       Sofralık üzüm

·       Kuru üzüm

·       Kornişon

·       Domates

·       Havuç

·       Karnabahar

·       Marul ve diğer yeşil sebzeler

·       Biber

2     Süt Ürünleri

Maliyetleri uygun görülen Sütler;

·    Taze Süt

·    Yarım Yağlı Süt

·    %1,5 Yağlı

·    Pastorize

Türkiye’de Süt Programı

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Süt Konseyi işbirliğiyle yürütülen Okul Sütü Programı, ana sınıf ve ilkokullarda süt kullanımını artırmak, yeterli ve dengeli beslenmelerine katkıda bulunmak, sağlıklı büyüme ve gelişmelerini desteklemek için 2011-2012 öğretim yılından beri uygulanmaktadır. Süt dağıtımı haftada 3 gün (Pazartesi, Çarşamba, Cuma) olarak yapılmaktadır.

Dağıtımı uygun maliyet olarak görülen süt, aşağıdaki kriterlere uyulması talep edilmektedir.

1.     Güvenilir ve sağlıklı ambalajlarda

2.     200 ml

3.     Yağlı

4.     Sade UHT

Diğer Ülkelerdeki Uygulanan Süt Programı ve Avantajları

ABD: ABD’de okul öncesinden başlamak üzere daha fazla süt tüketen 3-9 yaş arası çocuklarda ve 10 yıllık bir sürede daha az deri altı yağlanması olduğu görüldü. Süt tüketiminin artması, her yaşta bel çevresinin daha az genişlemesi ve daha az kilo alımı ile sonuçlandı.

Japonya: Sadece süt değil, yemek dağıtımının da yapıldığı Japonya’da, süt dağıtımına rağmen çocukların %25,5’inde görülen kalsiyum eksikliğinin, süt dağıtılmadığında %67’ye çıktığı gözlemlendi. Süt dağıtımıyla çocukların büyük çoğunluğunun günlük kalsiyum alımında ortalama gereksinim düzeyinin üzerine çıktıkları belirlendi.

Rusya: Okul Sütü Programı’nın FAO tarafından başlatıldığı Rusya’da ilk uygulama, 2005’te iki şehirde bulunan toplam 25 bin çocuk ile başlatıldı. Bugün devlet tarafından desteklenen program, ülkedeki 83 federal oluşumun 46’sı tarafından uygulanıyor.

Çin: Okul Sütü Programı devlet eliyle 2000 yılında başlatılan Çin’de, yüksek besin değeri ve çocuk sağlığına faydaları nedeniyle kabul gören süt dağıtımı kapsamında, 2012’de 18 milyon öğrenci her gün okulda süt içti. Program 28 eyalet, 660 şehir ve 60 bin okula genişletildi.

Yeni Zelanda: Dünyanın önde gelen süt üreticilerinden Yeni Zelanda’da Fonterra firması tarafından yürütülen program, 2012’de pilot uygulama olarak 13 bin ilkokul çağındaki çocuğu kapsayacak şekilde başlatıldı. Pilot çalışmanın başarısı sonucu uygulama, 350 bin ilkokul çağındaki çocuk için genişletildi.

Meksika: Meksika’da kahvaltı olarak gerçekleştirilen uygulamanın gözle görülen sonuçları; derslerine daha fazla odaklanabilen, oynayabilen ve dinlenebilen çocuklar oldu.

Tayland: Okul Sütü Programı’nın 1992 yılında başlatıldığı Tayland’da da çok çarpıcı sonuçlar elde edildi. Yetersiz beslenme 1997 yılında %10, 2006 yılında %5 oranında azaldı. Çocukların boyları programın başlamasıyla birlikte fazladan 3 cm arttı. 2010’da çocukların boylarında 5 cm fazladan artış gözlendi. Okul çağında süt tüketimi ile birlikte 18 yaşında gençlerin ortalama boyu erkeklerde 169,5, kızlarda 164,5 cm oldu. Kişi başı süt tüketimi 1987’de 2 litreyken, 2003’te 23, 2011’de 31 litreye çıktı ve sektör büyüdü.

Fas: Kuzey Afrika ülkesi Fas’ta, kötü beslenmeye bağlı vitamin eksikliğinden dolayı, içeriği A ve D3 vitaminleri yönünden zenginleştirilmiş süt, bisküvi ile birlikte dağıtılıyor. Uygulama sayesinde okula devamda, çocukların konsantrasyonunda ve buna bağlı olarak okul başarılarında belirgin artış görülürken, çocukların sağlığında da iyileşmeler tespit edildi. Zenginleştirilmiş süt içen çocuklarda normal süt içenlere göre akut malnütrisyon (beslenmenin içerik veya miktar açısından yetersiz olması) tablosu yarı yarıya azaldı, 8 ayda A vitamini eksikliği ortadan kalktı, D vitamini eksikliği geriledi.

Sonuç

Sonuç olarak, sağlıklı beslenme, insan sağlığının ayrılmaz bir parçasıdır. Obeziteyi azaltmanın yanında kardiyovasküler hastalık ve tip II diyabet gibi ciddi hastalık potansiyelini azaltmada önemli bir rol oynar. Bilimsel çalışmalar, iyi beslenme alışkanlığı çocukluk döneminde edinildiğini göstermektedir.

Kuzey Kıbrıs Sağlık Bakanlığı’nın 2008 yılında yaptığı sağlık taramasının verilerine göre, yetişkin nüfusumuzun (20-80 yaş) % 11’i diyabetli, % 18’i ise glikoz tolerans bozukluğu (gizli şeker) saptanmıştır. 1996 yılında yapılan taramada ise gizli şeker oranı % 13.5 idi. Gizli şekerli kişilerin bu kadar yüksek bir rakama ulaşması çok ciddi bir problem olarak görülmektedir. Diyabet, pahalı ve kontrol edilmezse komplikasyonları olan bir rahatsızlıktır.

Kuzey Kıbrıs’ta kalp ameliyatı geçiren hastaların %90’ı ve gözlerinde lazer uygulaması gereken hastaların is %95’i diyabetlidir. Diyabet; tansiyon, kolesterol, kalp, böbrek yetmezliği, körlük ve daha birçok hastalığın tetikleyici etmenidir. 2008 taramasında ortaya çıkan diyabetli olanların oranını ile gizli şeker olanların oranını toplarsak %29 gibi bir rakama ulaşırız ki, bu nerde ise her on kişiden 3 kişinin diyabetli olduğu anlamına gelir. Bunları aileleri ile düşünürsek toplumun en az %60’ı diyabetten dolayı rahatsızlık duymaktadır.

Bu rahatsızlıklarla mücadelenin en uygun metodu, okul öncesi ve ilkokul dönemindeki çocuklara sağlıklı beslenme alışkanlıklarının öğretilmesidir.

Dünyanın birçok ülkesinde uygulanan okul programı ülkemizde de uygulanması elzem gibi görülmektedir. Okul programlarının uygulanması, sağlıklı beslenmenin yanında, tarımsal ürünlere yapacağı katma değer de yadsınamaz bir gerçeklik olarak karşımıza çıkacaktır.

  

 Referanslar

* https://ec.europa.eu/agriculture/school-scheme_en

* Commıssıon Implementıng Regulatıon (Eu) 2017/39 Of 3 November 2016

* Councıl Regulation (eu) 2016/795 of 11 april 2016

* http://www.capo.gov.cy/capo (Fruıts and vegetables, bananas and mılk ın educatıonal ınstıtutıons school year 2017-2018) 

* https://www.diyabetdernegi.com/yayin/diyabet_dernegi.pdf